Οι πρώτοι γιορτασμοί της εργατικής Πρωτομαγιάς στην Ελλάδα

Κωνσταντίνος Μαλέας, Μέθανα, περ.1918-1920, λάδι σε χάρντμπορντ, 46 x 75 εκ., Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου

ΤΟΥ ΑΛΚΗ ΡΗΓΟΥ

Στα 1891, τρία μόλις χρόνια από την καθιέρωση στο Ιδρυτικό Συνέδριο της Β΄ Διεθνούς στο Παρίσι της 1^ης Μάη ως παγκόσμιας μέρας των εργατών, σε ανάμνηση της ματοβαμένης εξέγερσης του Σικάγου το 1886, στην Αθήνα μια ομάδα 12 φοιτητών πραγματοποιεί τον πρώτο γιορτασμό και στην Ελλάδα. Ανάμεσά τους ο Πλάτων Δρακούλης, απόφοιτος της Νομικής που είχε συμμετάσχει στο Συνέδριο της Διεθνούς, και ο Σταύρος Καλλέργης «αιώνιος φοιτητής» της Αρχιτεκτονικής, εκδότες αντίστοιχα των σοσιαλιστικών εφημερίδων «Άρδην» και, αργότερα, του «Σοσιαλιστή» όργανο του «Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου», που είχε ιδρύσει, ο δεύτερος, συγκεντρώθηκαν στο χώρο του αρχαίου Σταδίου στον Αρδηττό –δεν είχε γίνει ακόμη η αποκατάσταση του χώρου με τις μαρμάρινες κερκίδες– για να γιορτάσουν την Εργατική Πρωτομαγιά. Η μικρή συγκέντρωση έληξε με απαθανάτιση των πρωτοπόρων σε φωτογραφείο της Αθήνας.

Το γεγονός έχει ελάχιστα καταγραφεί στην ιστοριογραφία του εργατικού μας κινήματος και εντάσσεται στις γενικότερες διεργασίες της τελευταίας δεκαετίας του 19^ου αιώνα, με την έξαρση των εθνικισμών παντού της Ευρώπης και τη συνακόλουθη στα δικά μας ένταση του πολιτικού μύθου της Μεγάλης Ιδέας, σε αντιστοιχία με την αποτυχία του Τρικουπικού αστικού εκσυγχρονισμού και την παράλληλη ένταση αμφισβητησιακών διεργασιών, μέσα από τους τελευταίους των Επτανησίων Ριζοσπαστών και μια νέα γενιά που είχε εισπράξει στην εφηβεία της, σύμφωνα με τον Κωστή Μοσκώφ, όλο τον μύθο της Παρισινής Κομμούνας, αλλά και τη βίαιη καταστολή της όποιας διεκδίκησης.

Ή, όπως επιβεβαιώνει πολύ αργότερα ο αστυνομικός διευθυντής Σωτήρης Κουβάς:   «Εις την Ελλάδα ... τα πρώτα σπέρματα (των σοσιαλιστικών ιδεών ) είχον μεταφερθεί ενταύθα υπό των καταφυγόντων Γάλλων κομμουνάρων, κυρίως όμως από τους επανακάμπτοντας Έλληνας σπουδαστάς των Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων. Η περίοδος ... δέον όπως θεωρηθή ως η ‘ρομαντική’ περίοδος του σοσιαλισμού εν Ελλάδι. Ατέλειωτοι φιλολογικαί συζητήσεις, μακρυά μαλλιά, κόκκινα μανδύλια και φουλάρ, λάβαρα και ερυθραί φλωτάν γραβάτες».

Βέβαια το νεαρό αυτό το κίνημα δεν υπήρξε ενιαίο. Ανάμεσα στον φαβιανό εγκεφαλικό σοσιαλισμό του φυτοφάγου, εκτός των άλλων, Δρακούλη, τις αναρχοσοσιαλιστικές ιδέες ενός Κοινωνικού Χριστιανισμού του φοιτητή της Φιλοσοφικής, Μαρίνου Αντύπα, και την αριστερή συσπείρωση γύρω από τον Καλλέργη, οι αποστάσεις είναι μεγάλες.

Παρά τις διαφορές, πάντως, εμφανίζονται ενωμένοι στις προσπάθειες κοινής δράσης και την πρωτοβουλία καθιέρωσης της εργατικής πρωτομαγιάς που ακολουθεί την επόμενη χρονιά, με συμμετοχή …30 πολιτών, για να φτάσουμε στον πρώτο μαζικό γιορτασμό, το απόγευμα της 5ης Μαΐου του 1893, στις στήλες του Ολυμπίου Διός. Τα έξοδα του γιορτασμού καλύφθηκαν με την έκδοση και πώληση του «Εγκολπίου του Εργάτου».

Την ίδια περίοδο, η Βουλή ασχολείται για πρώτη φορά με θέματα εργατικής νομοθεσίας. Στη διάρκεια της συζήτησης όμως δημιουργήθηκε ένα πρωτοφανέρωτο περιστατικό. Από θεωρείο της Βουλής ακούγεται ξαφνικά μια στεντόρεια φωνή, του Καλλέργη, να διακόπτει την συνεδρίαση, αρχίζοντας να διαβάζει:

«Οι διεθνείς σοσιαλισταί και οι εργάται Αθηνών και Πειραιώς

Προς την Κυβέρνησιν της Ελλάδος …»

Το τι επακολούθησε μας το περιγράφει αδρά ο Γιάννης Κορδάτος: «Άμα ακούστηκε η φωνή μέσα στην ‘ιερά αίθουσα’ αστραπή διαδόθηκε πως από τα θεωρία οι αναρχικοί θα ρίξουν μπόμπες (είχε συμβεί λίγο πριν στην Γαλλική Εθνοσυνέλευση κάτι παρόμοιο, με βόμβα που έριξε από θεωρείο ο αναρχικός Ωγκύστ Βαγιάν)

Όϋ οι αναρχικοί!  Μπόμπες! Φευγάτε! Θε μ’, Παναγιά μ’…

Και πατείς με πατώ σε, όλοι οι ‘πατέρες του έθνους’, σαν παλαβοί, καβαλίκεψαν τα καθίσματα και τρέχανε να βγουν έξω. Ο πρόεδρος τα ’χασε κι’ αυτός. Θέλει να χτυπήσει το κουδούνι για να επαναφέρει την τάξη, μα τα χέρια του τρέμουν. Ωστόσο ο Καλλέργης εξακολουθεί να διαβάζει το ψήφισμα της πρώτης πρωτομαγιάς. Σε λίγο όμως τα θεωρεία περικυκλώθηκαν από στρατό. Και ο Καλλέργης συλλαμβάνεται. Τη στιγμή εκείνη δε χάνει το θάρρος του και χτυπώντας το πόδι του φώναξε: Ζήτω ο Σοσιαλισμός» .

Το τι επακολούθησε της σύλληψης είναι εύκολα κατανοητό. Αστυνομικό Τμήμα, βούρδουλας, και τέλος οδήγημα του «τρομοκράτη» στον ανακριτή. Εκεί στην ερώτηση: «Ποια είναι η πατρίς σου;»  Η απάντηση αξίζει να μνημονευθεί:  « Όλος ο κόσμος είναι η πατρίδα μου και όλοι οι άνθρωποι αδελφοί μου»! Απάντηση που του στοίχισε δώδεκα μέρες φυλακή.

Την επόμενη χρονιά, όλες οι σοσιαλιστικές τάσεις αποφάσισαν και πάλι τον εορτασμό της Πρωτομαγιάς στο χώρο του Σταδίου. Οι εφημερίδες ανήγγειλαν το γεγονός. Σχεδόν 1000 άτομα προσήλθαν στη συγκέντρωση, κυρίως νέοι αλλά και «πληθώρα του ωραίου φύλου και απλοί θεαταί και πολλαί οικογένειαι κατέλαβον τας διεσπαρμένας τράπεζας του μικρού καφενείου…(ενώ) εθεάθησαν αστυφύλακες τινές εκ των διαταχθέντων, όπως επιβλέψωσι την τάξιν, διανέμοντες κρυφίως διακηρύξεις εις το πλήθος των θεατών, ερωτώμενοι δε περί τούτων απήντων σιγανά ώστε να μη δύναται να τους ακούση τρίτος ’τι να κάνωμε μπλέξαμε και ’μεις…Το γεγονός παρήγαγε βαθείαν αίσθησιν…»! όπως έγραφε την επομένη η συντηρητική «Εφημερίς» του Κορομηλά.

Ομιλητές, εκτός των Δρακούλη, Καλλέργη, οι φοιτητές Άγγελος Ράλλης και Νίκος Ορλάνδος του Πολυτεχνείου, Επ. Φιορέντης και Διονύσιος Μαρινάκης της Φιλοσοφικής, Δημήτρης Γραμματικός και Ευάγγελος Μαρκαντωνάτος της Νομικής. Οι δύο τελευταίοι μάλιστα μίλησαν σε άψογη καθαρεύουσα, γεγονός που όπως σχολίασε η «Ακρόπολις» έκανε πολλούς από τους μη φοιτητές να μην κατανοούν λόγου χάρη την λέξη «συνδαύλιζε» και ζητούσαν να μάθουν τι σημαίνει…

Ξαφνικά, ένας ολόκληρος στρατός χωροφυλάκων και ιππικού όρμησε χτυπώντας αδιάκριτα. Μετά την πρώτη έκπληξη, οι φοιτητές και οι νέοι συγκρότησαν ομάδες άμυνας και ρίχτηκαν επάνω στους επιτιθέμενους. Η σύρραξη γενικεύτηκε. Τμήματα χωροφυλάκων κυνηγιούνται με πέτρες και ρόπαλα μέχρι τις όχθες του Ιλισού –το ποτάμι διέσχιζε τον χώρο μπροστά από το στάδιο μέχρι και τη δεκαετία του 1960 που σκεπάστηκε– και τις στήλες του Ολυμπίου Διός, αναγκάζοντας πολλούς να πετάξουν ακόμη και τα όπλα τους και να τραπούν σε άτακτη φυγή.

Οι συλληφθέντες, 52 φοιτητές και εργάτες, μετά τις ...συνήθεις περιποιήσεις των αστυνομικών οργάνων, οδηγούνται στο δικαστήριο με την κατηγορία ότι είχαν «ουχί μόνο αναρχικάς αλλά και ανατρεπτικάς ιδέας και εστρέφοντο κατά της ενότητος γενικώς του Έθνους».

Στη δίκη τους υπερασπίστηκε με πάθος ο Δρακούλης και τελικά, όπως συνήθως συμβαίνει με τις αθεμελίωτες κατηγορίες της αστυνομίας, όλοι αφέθηκαν ελεύθεροι, εκτός του Μαρκαντωνάτου που τον ανάγκασαν να ομολογήσει ότι είχε στείλει εκβιαστικές επιστολές στον Αντρέα Τσιγγρό, ή επί το ελληνικότερον Συγγρό, κουμπάρο ως γνωστόν του άνακτος και «χρυσοκάνθαρο» του Τρικουπικού εκσυγχρονισμού.

Τελικά ο φοιτητής  Μαρκαντωνάτος αναγκάστηκε να μεταναστεύσει στην Αμερική. Αυτός ήταν και ο τελευταίος γιορτασμός εργατικής Πρωτομαγιάς μέχρι και το …1919, ο οποίος όμως έδεσε από τότε φοιτητές και εργάτες με σταθερούς και αναλλοίωτους δεσμούς μέσα στο χρόνο.